Η Σαντορίνη και η Υποκείμενη Ηφαιστειακή Απειλή

Σκαρφαλωμένη στις απόκρημνες πλαγιές της Σαντορίνης, η παγκοσμίου φήμης τουριστική βιομηχανία του νησιού αποφέρει εκατομμύρια ευρώ. Ωστόσο, κάτω από τα πόδια των επισκεπτών, ελλοχεύει η απειλή μιας καταστροφικής έκρηξης, όπως επισημαίνει το BBC. Σε άρθρο του που φέρει τον δυσοίωνο τίτλο «Θα μπορούσε μία τεράστια έκρηξη να καταστρέψει ένα ονειρεμένο ελληνικό νησί;», θυμίζει την προϊστορία της Σαντορίνης, η οποία δημιουργήθηκε από μία γιγαντιαία αρχαία έκρηξη, που άφησε πίσω έναν τεράστιο κρατήρα και μια κοσμοπολίτικη στεφάνη σε σχήμα πέταλου.

Η Επιστημονική Αποστολή του RRS Discovery

Τώρα, για πρώτη φορά, επιστήμονες ερευνούν πόσο επικίνδυνη θα μπορούσε να είναι η επόμενη μεγάλη έκρηξη. Το BBC News αφιέρωσε μια ολόκληρη ημέρα πάνω στο βρετανικό βασιλικό ερευνητικό σκάφος RRS Discovery, συμμετέχοντας στην αναζήτηση στοιχείων. Το RRS Discovery είναι ένα παγκοσμίου κλάσης ερευνητικό σκάφος που έχει βάση το Σαουθάμπτον. Λίγες μόλις εβδομάδες πριν από την αποστολή, σχεδόν οι μισοί από τους 11.000 κατοίκους της Σαντορίνης είχαν εγκαταλείψει το νησί για λόγους ασφαλείας, εν μέσω ενός μπαράζ σεισμών. «Ήταν μια σκληρή υπενθύμιση πως κάτω από τα λευκά χωριά με τα εστιατόρια γύρω, τις βίλες Airbnb με τα τζακούζι και τους αμπελώνες που απλώνονται στο ηφαιστειακό έδαφος, δύο τεκτονικές πλάκες τρίβονται μεταξύ τους μέσα στον φλοιό της Γης», σημειώνει το BBC.

Η καθηγήτρια Ίζομπελ Γίο, ειδικός στα εξαιρετικά επικίνδυνα υποθαλάσσια ηφαίστεια από το Εθνικό Ωκεανογραφικό Κέντρο της Βρετανίας, ηγείται της αποστολής. Περίπου τα δύο τρίτα των ηφαιστείων στον κόσμο βρίσκονται κάτω από τη θάλασσα, όμως ελάχιστα από αυτά παρακολουθούνται. «Είναι κάπως σαν το “μακριά από τα μάτια, μακριά από το μυαλό”, όταν πρόκειται να κατανοήσουμε τον κίνδυνό τους, σε σύγκριση με πιο διάσημα ηφαίστεια όπως το Βεζούβιο», αναφέρει η Ίζομπελ, την ώρα που δύο μηχανικοί κατεβάζουν με βαρούλκο ένα ρομπότ στο μέγεθος αυτοκινήτου από την πλευρά του πλοίου.

Σχέση Σεισμών και Ηφαιστειακής Δραστηριότητας

Η έρευνα αυτή, που ξεκινά μετά τους σεισμούς, θα βοηθήσει τους επιστήμονες να κατανοήσουν ποια είδη σεισμικής δραστηριότητας θα μπορούσαν να υποδηλώνουν ότι μία ηφαιστειακή έκρηξη είναι επικείμενη. Η τελευταία έκρηξη της Σαντορίνης σημειώθηκε το 1950, αλλά ακόμη και το 2012 υπήρξε ένα «διάστημα αναταραχής», θυμίζει η Ίζομπελ: λάβα διοχετεύτηκε στους θαλάμους των ηφαιστείων και το νησί «φούσκωσε». Αυτά τα υποθαλάσσια ηφαίστεια είναι ικανά για πολύ μεγάλες και καταστροφικές εκρήξεις. «Μπορεί να αποκτούμε μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας όταν συνηθίζουμε σε μικρές εκρήξεις και υποθέτουμε ότι η επόμενη θα είναι ίδια — αλλά ίσως να μην είναι», επισημαίνει η Ίζομπελ.

Η έκρηξη του ηφαιστείου Χούνγκα Τόνγκα το 2022 στον Ειρηνικό ήταν η ισχυρότερη υποθαλάσσια έκρηξη που έχει καταγραφεί ποτέ, προκαλώντας τσουνάμι στον Ατλαντικό και ωστικά κύματα που έφτασαν μέχρι το Ηνωμένο Βασίλειο. Μερικά νησιά στην Τόνγκα πλήγηκαν τόσο σφοδρά που οι κάτοικοί τους δεν επέστρεψαν ποτέ. 300 μέτρα κάτω από τα πόδια των επιστημόνων στο πλοίο, οι θερμοί ατμοί αναβλύζουν, με τις ρωγμές στον βυθό να μετατρέπουν την επιφάνεια της θάλασσας σε έναν φωτεινό πορτοκαλί κόσμο από βράχους και σύννεφα αερίων. «Ξέρουμε περισσότερα για την επιφάνεια ορισμένων πλανητών από ό,τι για αυτά που βρίσκονται εκεί κάτω», συμπληρώνει η Ίζομπελ.

Ο Ρόλος του Ρομπότ στην Έρευνα

Το ρομπότ κατεβαίνει στον βυθό για να συλλέξει υγρά, αέρια και δείγματα πετρωμάτων. Οι ατμοί αυτοί είναι υδροθερμικοί — δηλαδή, θερμό νερό εκρέει από ρωγμές — και σχηματίζονται συχνά κοντά σε ηφαίστεια. Αυτός είναι και ο λόγος που η Ίζομπελ και 22 επιστήμονες από όλον τον κόσμο βρίσκονται στο πλοίο για έναν μήνα.

Μέχρι σήμερα, κανείς δεν έχει καταφέρει να εξακριβώσει αν ένα ηφαίστειο γίνεται πιο ή λιγότερο εκρηκτικό όταν το θαλασσινό νερό αυτών των ατμών αναμιγνύεται με μάγμα. «Προσπαθούμε να χαρτογραφήσουμε το υδροθερμικό σύστημα», εξηγεί η Ίζομπελ. «Δεν είναι όπως φτιάχνεις έναν χάρτη στην ξηρά. Πρέπει να δούμε μέσα στη Γη», προσθέτει.

Το RRS Discovery εξετάζει την καλδέρα της Σαντορίνης και πλέει προς το ηφαίστειο Κολούμπο, που βρίσκεται περίπου 7 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του νησιού. Τα δύο ηφαίστεια δεν αναμένεται να εκραγούν άμεσα — αλλά είναι απλώς θέμα χρόνου. Η αποστολή θα δημιουργήσει βάσεις δεδομένων και γεωχαρτογραφήσεις κινδύνου για την Πολιτική Προστασία της Ελλάδας, όπως εξηγεί η καθηγήτρια Παρασκευή Νομικού, μέλος της κυβερνητικής ομάδας διαχείρισης κρίσεων.

Η καθηγήτρια, που κατάγεται από τη Σαντορίνη, περιγράφει πόσο σημαντική είναι αυτή η έρευνα, καθώς θα ενημερώσει τους κατοίκους για το πόσο ενεργά είναι τα ηφαίστεια και θα αναδείξει περιοχές που θα πρέπει να αποφεύγονται σε περίπτωση έκρηξης.

Η Αφήγηση μέσω των Πετρωμάτων

Ο καθηγητής Τζον Τζέιμισον, από το Memorial University στον Καναδά, αντικαθιστά τις απόψεις της αποστολής του BBC για ηφαιστειακά πετρώματα που έχουν εξαχθεί από τα στόμια. «Μην πιάσετε αυτό», προειδοποιεί. «Είναι γεμάτο αρσενικό». Δείχνοντας ένα άλλο πέτρωμα που μοιάζει με μαρέγκα σε αποχρώσεις του μαύρου και του πορτοκαλί, εξηγεί: «Αυτό είναι πραγματικό μυστήριο – δεν ξέρουμε καν από τι αποτελείται». Αυτά τα πετρώματα αφηγούνται την ιστορία των ρευστών, της θερμοκρασίας και των υλικών μέσα στο ηφαίστειο. «Πρόκειται για ένα γεωλογικό περιβάλλον τελείως διαφορετικό από τα περισσότερα άλλα – είναι πραγματικά συναρπαστικό», λέει.

Η «καρδιά» της αποστολής χτυπά μέσα σε ένα σκοτεινό κοντέινερ πάνω στο κατάστρωμα, όπου τέσσερα άτομα παρακολουθούν οθόνες στερεωμένες σε τοίχο. Με έναν μοχλό που θα ταίριαζε σε κονσόλα gaming, δύο μηχανικοί χειρίζονται το υποβρύχιο ρομπότ. Η Ίζομπελ και η Παρασκευή ανταλλάσσουν θεωρίες για το τι περιέχει μια λίμνη υγρού που έχει εντοπίσει το ρομπότ. Έχουν καταγράψει μικροσκοπικούς σεισμούς γύρω από το ηφαίστειο, προκαλούμενους από τη ροή υγρού μέσα στο σύστημα.

Αναγνωρίζουν τη ροή των υγρών μέσα στους βράχους με παλμούς ηλεκτρομαγνητικών πεδίων που στέλνονται στη Γη, δημιουργώντας έναν τρισδιάστατο χάρτη που δείχνει πώς το υδροθερμικό σύστημα συνδέεται με το μαγματικό θάλαμο, εκεί όπου γεννιέται μια έκρηξη.